Khu di tích Đền Trần
thuộc phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định đã được nhà nước xếp hạng là di tích
quốc gia đặc biệt năm 2012, hệ thống di tích này vốn được xây dựng trên cương
vực cung điện Trùng Quang, Trùng Hoa thuộc hành cung Thiên Trường thời Trần thế
kỷ XIII – XIV.
Trong những năm qua,
các cuộc khai quật khảo cổ học đã phát hiện nhiều dấu vết kiến trúc cùng hàng
vạn di vật tiêu biểu thời Trần chứng minh sự tồn tại của hệ thống cung điện quy
mô hơn 700 năm trước ở khu vực này, trong đó phát hiện một giếng nước cổ thuộc
khu vực sông Hàm Rồng, một nhánh của dòng Vĩnh Giang cổ thời Trần (cách đền Cố
Trạch về phía đông khoảng 100m). Nhằm phục vụ nghi lễ rước nước – một nghi lễ
truyền thống lâu đời của nhà Trần, khu vực giếng Rồng được phục dựng, tôn tạo
lại để thực hành nghi lễ rước nước trong lễ hội đầu xuân.
Khu vực giếng Rồng
Theo nghiên cứu, khảo sát của các cơ quan chuyên
môn đã phát hiện một tấm bia đá
nằm kẹp dưới gốc cây Bồ đề cách giếng nước khoảng 3m. Do thời gian nên rễ của
cây Bồ đề đã che lấp khoảng 1/2 thân bia. Phần lộ ra ngoài có kích thước 55cm x 40cm
(ước tính kích thước cả bia đá khoảng 110cm x 60cm). Bia có thân hình chữ nhật, trán cong hình cánh cung chạm
khắc hình rồng, riềm trang trí hoa văn dây lá. Mặt thân bia khắc chữ Hán, kiểu
chữ chân theo chiều dọc, một số chữ bị rêu mốc, rễ cây che mất. Tuy không phát
hiện được niên đại ghi trên bia nhưng căn cứ vào đặc điểm hoa văn trang trí cùng
phong cách chữ viết và nội dung trên bia nói lên rằng bia có niên đại muộn,
khoảng đầu thế kỷ XX. Nội dung tấm bia ghi chép về việc nhân dân thôn, ấp
(làng) đã bỏ tiền tu sửa giếng
Rồng, có sự giám sát của các chức dịch trong làng, xã. Khi xây dựng xong có
dựng bia kỷ niệm để nhắc nhở con cháu đời sau.
Khu vực tôn tạo giếng
có diện tích mặt bằng khoảng 750m2 ,ba mặt Tây, Bắc, Đông xây bao
tường gạch, mặt phía đông nằm sát dòng Vĩnh Giang (tại khu vực bãi Hàm Rồng).
Trung tâm hạng mục công trình là khu vực giếng nước và cây Bồ đề - nơi
đặt văn bia ghi chép về giếng Rồng ( Long tỉnh). Giếng có kết cấu hình trụ tròn, trên to dưới nhỏ, đường kính
miệng ngoài 2,56m, đường kính đáy 1,9m, sâu 2,9m xây hoàn toàn bằng gạch thất.
Theo nội dung văn bia
cầu Quan Âm do Trần Trọng Hàng soạn, Trọng Dương Trần Quốc Kiều
khắc năm Ất Mùi, niên hiệu Duy Tân 8 (1914) hiện lưu giữ tại chùa Phổ Minh có
ghi: “…Tháng 3 niên hiệu Duy Tân 8 (năm 1914) mọi người trong hội Thiện kính
cẩn khơi lại giếng cũ ở xứ Hàm Rồng ở Vĩnh Giang và xây sửa lại. Ngày 16 tháng
5 nhuận làm lễ tạ xong đều hưởng phước lành…” Như vậy, qua nội dung văn bia
không chỉ khẳng định chính xác tên địa danh, vị trí đặt giếng đúng như hiện nay
mà còn xác định được chiếc
giếng này vốn có từ trước, đến năm 1914 do hư hỏng nên giếng được khơi và xây
sửa lại.
Chức năng chính của
giếng từ bao đời nay là để chứa và lấy nước sinh hoạt, có tại khắp các làng quê Việt Nam.
Tuy nhiên, vị trí giếng Rồng lại nằm cách xa và không thuộc khu dân cư sinh
sống. Theo các nguồn tư liệu, cụm công trình kiến trúc đền Trần được xây dựng tôn tạo lớn vào thời Lê - Nguyễn
thế kỷ XVII – XIX. Theo đó, các sinh hoạt văn hóa đặc trưng như tế lễ, tổ chức
lễ hội tại di tích cũng hình thành, tồn tại song song và đặc biệt phát triển
mạnh vào thời Nguyễn. Từ đó chứng minh rằng công năng chính của giếng Rồng
không phải để sinh hoạt hàng ngày của người dân mà đó chính là nơi lấy “nước thiêng” phục
vụ tế lễ trong lễ hội đền Trần vốn có từ xa xưa.
Việc phục dựng tu sửa
lại khu vực giếng Rồng đã góp phần làm sáng tỏ và phong phú thêm các giá trị di
vật thời Trần cũng là điều kiện cần thiết để phục vụ nghi lễ rước nước, tế cá -
một nghi lễ truyền thống lâu đời trong lễ hội đền Trần.
Vũ Thị Hoàng Lan
BQL Khu di tích
LSVH đền Trần-chùa Tháp TP. Nam Định